Skar?yski Wortal Turystyczny | Content| Izba Pami?ci ZM Mesko

„Dzie? dobry, nazywam si? Karolina Sasi?ska, jestem uczennic? Gimnazjum nr 1 w Skar?ysku-Kamiennej. Histori? interesuj? si? od lat, szczególnie t?, która dotyczy naszej ojczyzny, a wi?c tak?e i Skar?yska-Kamiennej. Dzi? chc? pa?stwu opowiedzie? o Izbie Pami?ci Zak?adów Metalowych - pomys? by opisa? co? zwi?zanego z Mesko, wzi?? si? z faktu, i? wielu cz?onków mojej rodziny pracowa?o w?a?nie tam. Do dzi? pracuje tam mój dziadek. Dok?adny temat pracy podsun?? mi mój nauczyciel historii, mówi?c: jaka szkoda, ?e dawna muzeum przesta?o istnie?. Pragn? podzi?kowa? wszystkim zaanga?owanym osobom za pomoc przy projekcie. Szczególnie dzi?kuj? panu Sztompke i pani Dul?bie z dzia?u marketingu Bumar Amunicja S.A za mo?liwo?? zwiedzenia Izby Pami?ci oraz udost?pnienie materia?ów archiwalnych.

Zanim przejd? do tekstu swojego wyst?pienia chcia?abym poprosi? pa?stwa o uwa?ne obserwowanie prezentowanych zdj??.

Wiadome jest dla mieszka?ców Skar?yska-Kamiennej, i? powstanie miasta nierozerwalnie zwi?zane by?o z fabryk? amunicji, nazywan? powszechnie Mesko. Jednak niewiele osób wie o jej dziejach - a skrywaj? one niejedn? tajemnic?. Co wytwarzano, gdy w Polsce rz?dy sprawowali komuni?ci i wszystko by?o utajnione? Jakie zdarzenia z czasów drugiej wojny ?wiatowej chowaj? si? w dokumentach fabryki? Cz??? tej historii mo?na zobaczy? na w?asne oczy, w Izbie Pami?ci Zak?adów Metalowych Mesko.

Niestety dawne miejsce, które zajmowa?o to muzeum, a by? to du?y, pi?kny i historyczny budynek zak?adów nr 3, zosta?o oddane miastu i zapomniane, przez lata po prostu niszczej?c. W dwudziestoleciu mi?dzywojennym spe?nia? on rol? biurowo-mieszkaln?. Muzeum powsta?o tam dopiero we wczesnych latach osiemdziesi?tych. Nie do porównania jest jednak obecne muzeum z poprzednim. Budynek by? pi?trowy, posiada? nawet ciemni? i sal? widowiskow?, gdzie odbywa?y si? ró?ne prezentacje i spotkania. Na parterze znajdowa?y si? pomieszczenia przeznaczone pami?ci klubu wio?larskiego KW Rejów i klubu pi?karskiego Granat. Na pi?trze za? by?y historyczne sale, u?o?one chronologicznie. Prócz sal z maszynami, czy tymi z czysto historycznymi gablotami, znajdowa?y si? te? tzw. sale socjalne, specjalnie zostawione dla zdj??, artyku?ów czy ksi?g. Równie?, jak na tamte czasy przysta?o, znalaz?y si? sale m.in Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Dopiero na osiemdziesi?ciolecie istnienia fabryki postanowiono za?o?y? now? Izb? Pami?ci - by?o to w 2004 roku.

Nowe muzeum to zaledwie jedna sala znajduj?ca si? w g?ównym budynku przy ul. Legionów, jednak dzi?ki ludziom opiekuj?cym si? Izb?, jest to wr?cz miejsce niezwyk?e. Przestronne, jasne, w kolorach mi?ych dla oka, w dodatku dok?adnie rozplanowane tak, by obchodz?c pomieszczenie mo?na by?o pozna? histori? zak?adów, a po cz??ci i Skar?yska. W sali g?ównej, zaraz przy wej?ciu s? wydzielone jeszcze dwa mniejsze pomieszczenia, w których jest miejsce po?wi?cone spó?kom (kiedy? cz??ciom zak?adu): MeskoRol i MeskoAGD. Izba pami?ci zosta?a stworzona na zasadzie przenoszenia eksponatów ze swojej dawnej siedziby - w sali wisz? nawet oryginalne lampy uratowane przed zniszczeniem. Jest równie? k?cik po?wi?cony genera?owi Sikorskiemu.

Trzeba przyzna?, ?e Izba przyci?ga?a ludzi z ró?nych stron ?wiata o czym ?wiadczy? mo?e ksi?ga pami?tkowa - najcz??ciej byli to ludzie w jaki? sposób zwi?zani z zak?adami, szukaj?cy przesz?o?ci; w jakich warunkach pracowali ich rodzice czy te? dziadkowie, b?d? co wytwarzali. Jest ona umieszczona przy wyj?ciu z muzeum. Z sufitu zwisaj? tablice z kolejnymi nazwami, które przyjmowa?a firma.

Ju? na pierwszy rzut oka wida? na ?cianach zdj?cia w odcieniach sepii - przedstawiaj? one nie tylko histori? zak?adu, ale równie? ?ycie miasta i ludzi.

Przechodz?c sal? dooko?a mo?na ogl?da? schowane w szklanych gablotach pami?tki. S? to g?ównie wyroby fabryki na przestrzeni lat, lecz równie? ró?nego rodzaju dokumenty.

Cz??? z nich by?a od lat w zasobach zak?adów, za? inne zosta?y przyniesione przez mieszka?ców miasta.
Jako, ?e sal? mo?na podzieli? na pewne cz??ci, ja równie? pozwol? sobie to zrobi?.

1. Dwudziestolecie mi?dzywojenne.

Jest to czas podj?cia decyzji o za?o?eniu fabryki. Mesko posiada dokumenty z tamtych czasów potwierdzaj?ce m.in. zakup ziemi, czy pozwolenie na kupno broni. Mo?emy zobaczy? pieni?dze z tamtego okresu, dowód osobisty, legitymacj? s?u?bow?, czy kalendarz informacyjno-techniczny.

Na ?cianie wisi zdj?cie pierwszego dyrektora naczelnego firmy Leonarda ?abudzia, ?adnie oprawiony pami?tkowy wpis prezydenta RP Ignacego Mo?cickiego oraz list jugos?owia?skiego oficera.

Ostatnimi czasy w r?ce osób opiekuj?cych si? izb? trafi?a tablica, przedstawiaj?ca pracowników wydzia?u mechanicznego i narz?dziowni Pa?stwowej Fabryki Amunicji.

W monografii Zak?adów Metalowych napisane jest: (...)Zacz??a si? hossa na wyroby skar?yskiej fabryki, czego dowodem by? wzrost eksportu w latach 1936-39. Te sukcesy powodowa?y, ?e Polska w owym czasie sta?a si? czwartym po USA, Anglii i Francji producentem amunicji na ?wiecie. To zas?uga PFA. S?owa te powinny u?wiadomi? nam, jak wa?na by?a ta fabryka w tamtych latach. Dodam jeszcze, ?e najwa?niejsze jej chwile wypisane s? w kalendarium, umieszczonym na du?ej tablicy w?a?nie w pierwszej cz??ci Izby Pami?ci.

2. Wojna i okupacja

W czasach drugiej wojny ?wiatowej PFA zosta?a przej?ta przez niemieck? firm? Hasag. Dla mieszka?ców Skar?yska, tak samo jak i ca?ej Polski, nasta?y trudne chwile. Przyzak?adowy obóz pracy cieszy? si? wyj?tkowo z?? opini?. W Izbie Pami?ci jest umieszczona oryginalna tablica z tamtego okresu.

W gablotach umieszczone s? ró?ne og?oszenia do pracowników, ich dokumenty, czy te? ?rodki p?atnicze tamtych lat.

Jednymi z ciekawszych dokumentów s? te dotycz?ce kartek na jedzenie, piwo lub pisemna obietnica pó? litra wódki za dobr? prac?. Na kolejnych zdj?ciach wida? kart? rozpoznania, znak indentyfikacyjny robotnika narodowo?ci ?ydowskiej, b?d? metalowe identyfikatory wydawane pracownikom. Na jednej z gablot ustawiony jest (10) ogrzewacz, a w niej samej mo?emy zobaczy? naboje i ?uski wykonywane w latach wojny przez zak?ady. Zdj?ciami, które przykuwaj? uwag? na d?u?ej s? te pokazuj?ce moment aresztowania(11), oraz przedstawiaj?ce napisy na murach wi?ziennych, pozostawione przez pracowników Hasagu. Kolejne przedstawiaj? ?ycie tutejszych ludzi pod Niemieck? okupacj? (11,5).
Doda? musz?, i? chlub? tamtych czasów byli niew?tpliwie mieszka?cy Skar?yska, którzy nie chcieli podda? si? niemieckiemu okupantowi i produkowa? dla niego broni. Przytocz? tu kolejny fragment monografii, która potwierdza moje s?owa: (...)Wówczas zabra? g?os in?ynier Milke i zapyta?, czy podj?cie pracy jest przymusowe. Kiedy dyrektor Dalsky stanowczo zaprzeczy?, Milke powiedzia?: panie dyrektorze, jako cz?owiek mówi?cy o honorze i obowi?zku wobec fabryki zrozumie pan zapewne, ?e jako oficer Wojska Polskiego ze wzgl?du na honor i obowi?zek wobec ojczyzny pracy podj?? nie mog? i moja obecno?? na tym spotkaniu jest zb?dna. Po tych s?owach opu?ci? ostentacyjnie zebranie.(...) Za przyk?adem in?. Milke wyszli jeszcze z sali in?. Dr??kiewicz i prawdopodobnie dwóch innych pracowników technicznych. Z ca?ej zwo?anej wówczas grupy oko?o po?owa nie podj??a pracy.

Jak ju? wspomina?am, w Izbie Pami?ci jest równie? k?cik po?wi?cony W?adys?awowi Sikorskiemu. Stoi tam nawet ma?a replika pomnika genera?owa, który w pe?nej okaza?o?ci mo?na zobaczy? przed urz?dem miejskim (12). Nad ni? powieszone s? zdj?cia dwóch miejsc pami?ci po?wi?conych zabitym przez Niemców pracownikom oraz mieszka?com miasta (12’). W gablocie widzimy jeszcze oryginaln? klepsydr? W?adys?awa Sikorskiego (12,5). Wraz z innymi zdj?ciami genera?a, jest równie? zdj?cie bombowca Liberatora, w którym zgin?? Naczelny Dowódca Polskich Si? Zbrojnych w 1943 roku (12,7).

3. Czasy PRL’u

Niew?tpliwie jest to najd?u?szy fragment tak w dziejach fabryki, jak i miasta. Nie trzeba d?ugo my?le?, by wiedzie?, i? ZM by?y spraw? nadrz?dn?, a miasto sta?o si? jego zapleczem socjalnym. Na zdj?ciach wida? (13) nowo wybudowane osiedle Milica, b?d?ce chlub? Skar?yska. Mia?o ono w ko?cu ca?y kompleks handlowy, przychodni? zdrowia, przedszkola i inne elementy typowe dla nowoczesnych miast (13’). To w tamtym okresie powsta?o Miejskie Centrum Kultury.
Jedn? z ciekawszych rzeczy robionych przez Mesko by? rower ,,Turysta“, którym zainteresowa?y si? nawet Stany Zjednoczone (14). Zak?ady produkowa?y tak?e wiele innych rzeczy, np.: oprawy o?wietleniowe, kuchenki, roboty kuchenne, czy maszyny do liczenia (15) - przedmioty te s? ustawione w dwóch mniejszych pomieszczeniach po?wi?conych spó?kom MeskoAGD i MeskoRol. Archiwalne zdj?cia przedstawiaj? proces produkcji (15,5). Poza tym w Skar?ysku wytwarzano cz??ci do motocykli, r?czne otwieracze do konserw, kurki gazowe, ?o?yska górnicze i wiele ró?nych innych artyku?ów (16). Jednak?e podstaw? produkcji fabryki w tamtym okresie by?a amunicja ró?nego kalibru. Wprowadzenie nowych procesów technologicznych spowodowa?o wzrost wydajno?ci i skrócenie procesu technologicznego (16’).
Archiwum zak?adów zawiera nieprzebran? ilo?? zdj??, które ukazuj? ?ycie Skar?yszczan w tamtych latach. Mamy na nich m.in. pochody pierwszomajowe i obchody innych uroczysto?ci (17). Wi?kszo?? mieszka?ców miasta z pewno?ci? pami?ta czo?g stoj?cy kiedy? przy skrzy?owaniu ulic Legionów i Niepodleg?o?ci, na prezentacji mo?na dojrze? zdj?cie upami?tniaj?ce wjazd owej maszyny na piedesta? - innym z ciekawych zdj?? jest protest przeciwko ,,nowej ludobójczej broni“ (17’).

4. Lata wspó?czesne

Zmiany w Polsce zaistnia?e od roku 1990 zahamowa?y popyt na produkty Mesko - zreszt?, jak zapewne ka?dy wie, te problemy przechodzi?y niemal wszystkie przedsi?biorstwa pa?stwowe. Jest to czas gruntownych zmian w firmie. Utworzone zosta?y spó?ki-córki zale?ne od Mesko: ,,Mesko-oprawy“, ,,MeskoRol“, ,,MeskoAGD“, ,,Mesko-us?ugi“ i ,,Mesko-Net“. ZM produkuj? amunicj? ró?nych rodzajów (1 Cool

, granaty mo?dzierzowe, przeciwpancerne pociski kierowane, czy sp?onki zapalaj?ce - czyli to, z czym fabryka kojarzy si? od lat. Za przeno?ny przeciwlotniczy zestaw rakietowy GROM, Mesko otrzyma?o nagrod? Defender (18,5). Lecz w dalszym ci?gu powstaj? tu te? kosiarki (19).
W 2009 roku zak?ady zosta?y odwiedzone przez ówczesnego prezydenta Lecha Kaczy?skiego - na ?cianie Izby widnieje zdj?cie upami?tniaj?ce to wydarzenie, oraz pami?tkowy podpis (20).
Co przynios? kolejne lata i co znajdzie si? w Izbie Pami?ci – nie wiadomo. Mo?na mie? jednak nadziej?, i? zak?ady nadal b?d? mog?y szczyci? si? swoimi wyrobami oraz rozs?awia? nasze miasto.

Karolina Sasi?ska

Opublikowane: 2012-10-30 (5653 odsłon)

[ Wróć ]