Do Nietuliska mo?emy trafi? jad?c ze Skar?yska drog? 42 a nast?pnie krajow? 9. Nietulisko Fabryczne stanowi cz??? wsi Nietulisko Du?e. Poruszaj?c si? ze Skar?yska w kierunku Ostrowca, po lewej stronie drogi mo?na zobaczy? resztki osiedla fabrycznego które stanowi kilka bia?ych parterowych budynków. Pozosta?o?ci dawnej walcowni, ostatniego ogniwa wielkiego kombinatu metalurgicznego nad rzek? Kamienn? znajduj? si? po przeciwnej stronie drogi i nale?? do najcenniejszych zabytków Staropolskiego Okr?gu Przemys?owego.

Nietulisko nale?y do najcenniejszych zabytków Staropolskiego Okr?gu Przemys?owego.

fot. A. Sta?kowiak

SOP stanowi? ci?g zak?adów rozlokowanych wzd?u? Kamiennej wed?ug planów ksi?dza Stanis?awa Staszica. W sk?ad tego ci?gu wchodzi?y Starachowice z zespo?em wielkiego pieca. Pudlingarnie czyli zak?ady przerabiaj?ce surówk? na ?elazo kowalne zlokalizowane w Micha?owie i Brodach. W cz??ci Nietuliska Du?ego, nazywanej Nietuliskiem Fabrycznym, zbudowano zak?ad walcowni profili drobnych i blach grubych. Na pocz?tku XIX w. by?a to najwi?ksza na ziemiach Królestwa Polskiego walcownia, w której produkowano ?elazo.
W roku 1816 w Królestwie Polskim nast?pi?a rozbudowa fabryk ?elaznych Do roku 1833 wykonano szereg robót na rzece Kamiennej w celu uczynienia jej rzek? sp?awn?. Prace zleci? ksi??? Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Po upadku powstania listopadowego porzucono zamiar przygotowania rzeki Kamiennej do sp?ywu towarów do Wis?y. Maj?tek fabryczny przej?? wówczas Bank Polski. Wtedy te? fabryka zacz??a si? rozwija?. Na wystawie w Pary?u w 1846 r. otrzyma?a nagrod?. W roku 1846 przy zbiegu rzek Kamiennej i ?wi?liny zosta?a uko?czona budowa walcowni sztabowej. Wod? do fabryki doprowadza?a sie? kana?ów. Nap?dza?a ona 2 ko?a wodne o sile 60 koni mechanicznych ka?de. Nap?d przenoszony by? na 40 par walców, no?yce i tokarni?. Zak?ad w Nietulisku zatrudnia? oko?o 150 robotników i w najlepszych latach produkowa? ponad 5 tys. ton wyrobów ?elaznych. Po ?mierci ksi?cia Druckiego-Lubeckiego w?adze rosyjskie utrudnia?y dalszy rozwój fabryki. Ostatecznie powód? w roku 1903 zniszczy?a zak?ady fabryczne w Nietulisku.
W Nietulisku zachowa?y si?: monumentalne ruiny wzniesionych w stylu klasycystycznym hal, ciekawie rozplanowane osiedle mieszkaniowe dla pracowników, budynek zarz?du oraz pozosta?o?ci dawnego uj?cia wodnego.

Nietulisko - ruiny walcowni.

fot. A. Sta?kowiak

Najciekawszym obiektem do zwiedzania s? monumentalne ruiny budynku walcowni. Zachowa?y si? fragmenty ?cian z arkadami przyziemia i kolistymi otworami nad nimi. Walcownia posiada?a dwa ci?gi walcarek, no?yce do ci?cia blach, tokarni? i piece grzewcze. Szczególn? warto?? posiada kompletnie zachowany historyczny uk?ad wodny z ciekawym rozplanowaniem zasilania zbiornika oraz nigdzie indziej niespotykanym rozwi?zaniem w postaci przewa?u bocznego i najlepiej zachowane odcinki kana?u ?eglugowo-sp?awnego. Uk?ad wodny zak?adu zachowa? si? w dobrym stanie. Ma on form? dwóch podziemnych przepustów zako?czonych mostem drogowym, zbudowanym z piaskowcowych ciosów. Od strony odkrytego kana?u wmurowana jest tablica z napisem: "R.P. 1846. Uko?czony Zak?ad Walcowni. Karol Knake Budowniczy". Obni?enie koryta rzek ?wi?liny i Kamiennej spowodowa?o, ?e zarówno staw zasilaj?cy zak?ad jak i ca?y uk?ad wodny pozostaj? suche. Woda zachowa?a si? jedynie w kanale, którym niegdy? by?a odprowadzana do ?wi?liny.
Obiekty wchodz?ce w sk?ad zak?adu wyró?nia?a staranna architektura o klasycyzuj?cych formach. Przyk?adem mo?e by? jaz na Wi?linie, którego filary ozdobione s? doryckimi kolumnami.

Nietulisko - ruiny suszarni.

fot. A. Sta?kowiak

Ponadto warto obejrze? ruiny magazynu, w którym gotowe wyroby czeka?y na sprzeda?, a na ?cianie zachowa?a si? du?a ?eliwna tablica z 1842 roku z rosyjskim napisem. Budynek szko?y który by? budynkiem zarz?du zak?adów. Budynek dawnej portierni gdzie obecnie mie?ci si? przedszkole oraz budynek po wartowni, w którym ma powsta? punkt informacji turystycznej.

Nietulisko - magazyn i stajnie.

fot. A. Sta?kowiak

Zwiedzanie obiektu u?atwia wytyczona wokó? zabytkowych ruin ?cie?ka dydaktyczna z oznakowanymi i opisanymi punktami w terenie (niestety cz??ciowo uszkodzone).

Nietulisko - plan ?cie?ki dydaktycznej.

fot. A. Sta?kowiak

Dla m?odzie?y z pobliskiej szko?y i mieszka?ców na terenie obiektu usytuowano boiska do pi?ki no?nej, koszykówki i siatkówki, sto?y do ping-ponga. Odbywaj? si? tu te? plenery rze?biarskie.
Niewiele osób wie, ?e na wysepce stawu przyfabrycznego, obok drogi Kunów - Krynki mie?ci? si? cmentarz wojenny 1915 r. Ogrodzony by? drutem na s?upach, obejmowa? kilkana?cie mogi? z drewnianymi krzy?ami. Spoczywa?o tu 22 ?o?nierzy armii rosyjskiej poleg?ych w okresie od lutego do maja 1915 roku. W 1938 roku ?o?nierskie szcz?tki ekshumowano i przeniesiono na dzielnic? wojenn? cmentarza katolickiego w Ostrowcu ?wi?tokrzyskim.

1. Galeria - ?ladami Zabytków Techniki Doliny Rzeki Kamiennej na SWT.

A. Sta?kowiak

Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone.

Opublikowane: 2007-08-24 (13310 odsłon)